Yoktan Yaratma Her An Devam Etmekte midir?

Yapılan her şeyi Allah-u Teâlâ yaratmaktadır. Mesela biz kolumuzu hareket ettirmeyi istediğimizde kolumuzun hareketini Allah-u Teâlâ yaratmaktadır. Aynı şekilde elimizle kapının anahtarını çevirdiğimizde, elimizin hareketini Allah-u Teâlâ yarattığı gibi anahtarın çevrilmesini de Allah-u Teâlâ yaratmaktadır. Âyet-i kerîmede şöyle buyrulmuştur: وَاللّٰهُ خَلَقَكُمْ وَمَا تَعْمَلُونَ “Sizi de yaptıklarınızı da yaratan Allah-u Teâlâ’dır.”52 İnsan ise özgür iradesiyle yapmak istediğine azmeder, Allah-u Teâlâ’da onu yaratır. Kul da bu azminden ötürü sevap veya günah kazanır. Kuran-ı Kerîm’de bu azme “kesb” adı verilmiştir. Ayrıca bütün arazlar devamlı olarak fenâ (yok olma) ve bekâ (tekrar var olma) halindedir. Ancak bu birbirine çok yakın bir zamanda gerçekleştiği için bunun farkında olmayız. Çünkü Hak olan görüşe göre bir araz iki farklı anda aynı kalmaz. Sürekli yenilenmektedir ve yerine öncekinden farklı bir tane gelmektedir. Geride açıklandığı üzere hiçbir cisim de arazsız (değişkensiz) olamaz. Araz iki farklı anda kalamayıp, devamlı olarak yenilenmek için Allah-u Teâlâ’ya ihtiyacı olduğuna göre cisimlerin de devamlı olarak Allah-u Teâlâ’ya ihtiyacı vardır. Allame Attâr (rahimehullah) cem’u’l-cevâmi’ üzerine yazdığı hâşiyesinde şöyle söylemektedir: “Eş’arî âlimleri, cevherin varlığı için arazın şart olduğunu, ayrıca arazın da iki farklı vakitte var olamayacağını söylediklerine göre her saniye müessire (yaratıcıya) ihtiyaç gereklidir.” İmam-ı Şa’rânî (kuddise sirruh) cevâhir kitabında beyânı vechile, âlem devamlı olarak bir halden diğerine değişmektedir. Ancak bu değişim sadece arazlarda, sıfatlarda olur. Cisimler ise değişmezler. Bu yüzden Allah-u Teâlâ devamlı olarak yaratmaktadır. Bazı âlimler arazların sürekli yenilendiği gibi cisimlerinde sürekli yenilendiğini söylemiştir. (Bkz. Rûhu’l-Beyân)