Allah-u Teâlâ’yı Bilmek ve Şer’î Hükümleri Bilmenin Vâcip Olmasına Akla Dayanarak mı Hükmedilmiştir, Şer’î Nakle Dayanarak mı?

Allah-u Teâlâ’yı bilmenin ve diğer bütün hükümlerin vâcip olması üç görüşe ayrılmaktadır. Eş’arîler’e göre, Allah-u Teâlâ’yı bilmek ve diğer bütün şer’i hükümler şeriatta emredildiği için vâciptir. Mâturîdîler’e göre, Allah-u Teâlâ’yı bilmek aklen vâcip olup diğer şer’î hükümleri bilmek şer’an vâciptir. Mu’tezilelere göre, tüm hükümler aklen sabit olur. Aklın güzel gördüğü güzel, çirkin gördüğü çirkindir. Mâturîdîler’in görüşü ile Mu’tezile’nin görüşü arasındaki ince bir fark da şudur: Mu’tezile, hükümlerin aslından itibaren akılla sabit olduğunu savunurken, Mâturîdîler’e göre hükümler şeriatta vâcip olarak gelmeseydi de akıl onun vâcip olduğunu anlardı. Yani Mâturîdîler’e göre hükümler aslında şer’an gelen nakillerle vâciptir. Ancak bunlar çok açık olduğu için aklın bunları anlayıp kavramada nakli öğrenmeye ihtiyacı yoktur. İbn-i Hacer (rahimehullah)’ın naklettiğine göre bazıları Allah-u Teâlâ’nın varlığını bilmek için çabalamanın vâcip olmadığını söylemiştir. Çünkü insanoğlunun fıtratında bu vardır. Bu görüşü savunanlar Rûm Suresi 30. âyeti olan: فَاَقِمْ وَجْهَكَ لِلدّ۪ينِ حَن۪يفًاۜ فِطْرَتَ اللّٰهِ الَّت۪ي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَاۜ لَا تَبْد۪يلَ لِخَلْقِ اللّٰهِۜ ذٰلِكَ الدّ۪ينُ الْقَيِّمُۗ وَلٰكِنَّ اَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَۗ “O halde sen Hanif olarak bütün varlığınla dine, Allah-u Teâlâ’nın insanları üzerine yarattığı fıtrata yönel! Allah-u Teâlâ’nın yaratmasında değişme olmaz. İşte doğru din budur; fakat insanların çoğu bilmezler.”43 âyetini ve “Her doğan kişi fıtrat üzere doğar”44 hadisini delil getirirler. Bundan dolayı İmam Mâtürîdî şöyle demiştir: Âlimler, avam kimselerin (itikadlarını akli izâhlarla destekleyemeseler dahi) Rablerini bilen iman etmiş kimseler olduğuna ve cennetin ortasında olduğuna icmâ etmiştir.