Allah-u Teâlâ’nın Sıfatları Zâtı ile Aynı mıdır?

Ehl-i sünnete göre Allah-u Teâlâ’nın sıfatları ne zâtının aynısıdır ne de onun dışındadır. Yani zât ve sıfat aynı mânâda değildir. Ancak birbirinden ayrı olarak da düşünülemez. Mesela bir sayısı on sayısının aynısı değildir. Ancak bir sayısı on sayısının mahiyetini bildirdiği için on sayısından gayrı, yani ayrı da değildir. Eğer bir sayısı, on sayısından ayrı olsaydı on sayısının mahiyeti bilinemezdi. Örneğin sıfır sayısının yanına bir eklendiğinde, on sayısının özelliği ortaya çıkmış olur. Şâyet on rakamının yanındaki bir kaldırılmış olsa; geriye sadece sıfır rakamı kalır ki sıfırdan yola çıkarak on rakamı hakkında bilgi sahibi olmak imkânsız olur. İlim de, bilim de, akıl da bunu kabul eder. Allah-u Teâlâ insanı sınırlı bir şekilde yaratmıştır. Sınırlı olan insan aklının Allah-u Teâlâ’nın varlığını, mâhiyetini tanıması ancak sıfatları ve fiilleri sayesinde olur. Mâhiyeti bilinmeyen bir şey hakkında bilgi sahibi olabilmenin yolu bilinenden yola çıkarak bilinmeyen hakkında bilgi sahibi olmaktır. Bu bilimin, ilmin ve aklın kabullendiği genel bir teoridir. Allah-u Teâlâ’yı tanımak için sıfatlarını ve fiillerini iyi bilmek gerekir. Ne zâtın aynısıdır ne de ayrıdır. Ancak cüzü de değildir. Mu’tezile’ye göre ise Allah-u Teâlâ’nın sıfatları zâtının aynısıdır. Yani onlara göre Allah-u Teâlâ’nın malumatla irtibat kurduğu cihetle âlim, güç yetirmesi cihetiyle kâdir diye isimlendirilir. Onları bu görüşe yönlendiren düşünce şudur: Sıfatları Allah-u Teâlâ’nın zâtıyla aynı saymazsak Allah-u Teâlâ’nın kadim olduğu gibi sıfatları da kadim olduğu için birden fazla kadim olması gerekir ki bu tevhide muhaliftir. Bizim bu itiraza cevabımız şudur: Birden fazla kadim zâtın olması câiz değildir. Ancak kadim zâtla var olan kadim sıfatların olması tevhide zarar vermez. Çünkü burada birden fazla kadim zât yoktur. Onların tutundukları bir diğer iddia ise şudur: İlim vb. sıfatlar var olsaydı, o halde âlim vb. sıfatları ondan kaynaklandığı için mesela âlim sıfatının hadis (sonradan var olmuş) olması gerekirdi. Çünkü bir şeyin sonucu olarak ortaya çıkması ilk başta var olmadığı anlamına gelir. Buna cevap ise şudur: ilim vb. sıfatlar âlim vb. sıfatlar için zorunlu şeylerdir. Ancak var olmasında tesiri yoktur. Mesela cevher (madde) ve araz (değişken özellikleri) arasında zorunluluk bağı vardır. Ancak birbirinin oluşmasında sebep değillerdir. Allah-u Teâlâ’nın sıfatları onun zâtının dışında olması da mümkün değildir. Çünkü o zaman sıfatların başkasında var olması gerekir ki bu imkansızdır.